A tronca y a mai
O sol se'n iba, os días alcorzaban a suya durada, a Penya Montanyesa
s'iluminaba de bislai por un astro enchelebriu por a frior. Quan as
chents dondiaban por as vals y valellas de a Montanya, puyaban os
tozals y collaus pa escubrir nuevas estachas, nuevas casas an que fer
chera, en os días que yeran pocos y a trobada de clans yera por un
regular amistosa, ta part d'alavez, quan a luita por os recursos
quasi no s'entendeba, allora, un chiquet nino de uellos multicolors
clamau Irués s'entreteneba enchugardiu por entre as faixinas de
trigo y lenya, chugando con os zaborros y as risclas que en trobaba,
cusirau en l'afer de cada día por su mai.
En o poblau cadaguno feba a suya fayena, o pai d'Irués heba marchau
en salir o sol enta as selvas baixo Penyas, a fer lenya. Totz se
paraban pa l'hibierno, d'agüerro o tramenar yera como l'esbulligar
de os fongos, prestos pa ixemenar-se antes que no pleguen as primeras
cheladas.
A Irués l'encantaba de fundir a suya cabeza entre o huembro y a cara
de su mai, qui en charrar feba sonius tobos que le feban sentir-se
atra vegada en o vientre d'ella. L'encantaba de veyer a su mai
sacar-se o panyuelo de a cabeza dimpués d'as fayenas de tot o día,
y amostrar ixa peluquera roya como o sol d'a tardada, quasi como a
color de l'arambre con que se feba as maniqueras.
Como ixe día que su mai despertó, a color roya sobre os blancos
peitos le recordaban os días de teta, no tan aluenyaus. Ixe día
chunto a la riseta de totz os maitins amaneixió tamién una tos
estrucaciando o peito d'ella, una tos que fue a más mientres o día
y que en plegar a nueit chació o cuerpo de su mai pa no debantar-se.
Os días siguients fueron foscos, as boiras no deixoron veyer o sol,
o día s'alcorzaba más, totz remanioron en casa, o curandero feba o
suyo treballo y mama quanto que podeba fablar y mirar-se a Irués con
a uellada trista. Irués pasaba as suyas mans chiquetas por o pelo de
su mai, mirando d'alimentar o fuego d'a vida, pero a foscor d'os días
afogó a chera de mama, que deixó d'alentar con a zaguer bocada o
mesmo día d'as almetas.
Pai s'abrazó a mai como si d'un viache largo se tratase, Irués no
lo entendeba, o suyo pelo s'enreligaba entre a man d'ell sin querer
soltar-lo, esbrunciau o suyo esmo, porque o cuerpo no podió
responder, se quedó fito-fito mirando-se a o curandero que entró en
a cabanya en sentir os chilos de su pai. Lo que quedó de o día lo
pasó Irués entre ploros, chemecos y samucos, sin entender cómo su
polida mai heba puesto deixar-los sin ir-se-ne. A ripa de troncos de
carrasca que se preparoron en o triador d'o poblau, chunto a las
faixos de ramas de romero y atras plantas olorosas, le feba miedo.
Acompanyau de as carbazas iluminadas en as puertas de as casas , o
cuerpo de su mai paseyó por zaguer vez as carreras de o lugar. Quan
su pai la deixó sobre a faixina de lenya Irués s'acapizó sobre su
mai, l'abrazó, la besó, y con as glarimas correndo-le por a cara le
talló un floco de a peluquera roya. Su pai lo fació ta zaga y acto
seguiu pretó fuego a la pira, fendo una luminaria imponent,
enerchica, como yera ella. O fuego purificó o calavre pero no pas a
imachen vivaz de su mai. L'agüerro esdeveniba a bonico en hibierno,
as cheladas y as primeras nieus s'espenchaban d'o cielo fosco, como
trista por a perdua.
Irués alzó ixe rampallet de pelos entre un panyuelo que su mai
gosaba levar en o tozuelo, cada nueit l'ubriba y oloraba o cabello
royo. Os días pasaban y a o nino se le feban eternos, a foscor
nocturna recluiba a la chiqueta familia en a cabanya y una nueit, ya
entrau l'aviento, su pai le dició:
-Irués, manyana hemos d'ir a fer lenya, antimás hemos de parar a
tronca de Nadal.
-¿Por qué papa?
-¿No te'n acuerdas? Totz os anyos femos lenya pa estos días y
especialment pa la nueit de Nadal, quan o sol prencipia a puyar en o
cielo. Consagramos ixa tronca, la millor que podemos trobar, pa que o
día s'alargue de nuevas y que a luz torne, y que tornen as cullidas,
a vida de a selva, o mont,...
Su pai continó charrando, pero Irués s'heba quedau con a parola
vida. A l'atro'l día pai y fillo salioron ta o bosque de o lugar, y
astí facion bells faixos de ramulla y replegón bells troncos, dica
que, en plegar en una calvera, de pronto, a remor de o bosque calló,
un silencio sobrenatural se fació sobre l'ambient y ixe silencio lo
crebó una mormor, un sansoneo, que recordó a Irués a voz de su
mai. Una calor subita recorrió l'esquinazo d'o nino, puyó por a
foyeta y plegó en o suyo oiu con un tremolín erizant. Irués chiró
a cabeza y, con l'ensuenio de veyer a su mai, que si no por que yera
imposible, hese dito que la veyó amagada dezaga d'un fau. Quan tornó
o soniu d'o bosque, astí, d'an que veniba o sansoneo, bi heba un
tronco tronzau por un rayo, o tronco yera prou gran y su pai lo podió
prener en un brazau y deixar-lo chunto a totz os faixos y troncos
replegaus en o balluarte. Mientres marchaban totz dos enta casa,
Irués no podeba deixar de mirar-se ta zaga creyendo veyer, cada
vegada que lo feba, una volada de a presencia de su mai.
En plegar ta casa deixoron a lenya en a teinada y a tronca la
entroron en a cabanya. Todas as nueitz dica a de Nadal, Irués
s'acercaba a la tronca pa remerar o momento en o bosque, quan veyó a
su mai, pos veyeba a su mai en a tronca. Conforme os días
s'acercaban a o Nadal Irués preneba más confianza con ixe troz de
fusta y, dos días antes de a vispra de Nadal, s'acercó ta lo tronco
nafrau, l'amoreseyó, pretó a suya tierna carica sobre a crosta fría
y calida de vez, y le sansonió “mama, torna”, chunto a las
glarimas que ruixioron a tronca. A l'atro'l día a mesma operación
pero os afalagos se tornoron abrazos, y acarrazau a o tronco tornó a
demandar “por favor fe que mama torne”.
Y asinas a fosca vispra de Nadal os dos hombres d'a casa solos se
posoron arredol d'o fuego, preparando a cena, pai prenió
l'aguardient de hierbas, y prencipió con os requilorios propios de
o momento, de vez que ruixiaba o tizón.
Buen tizón, buen varón
buena casa, buena brasa,
que bendigas a l'amo
y a la duenya d'esta casa.
Y allora, pasando-le a redoma a lo suyo fillo le convidó a bendecir
o tizón de Nadal y asinas, Irués, mientres batiba o licor, tornaba
con a retolica de bendición, entre que en o suyo esmo se repetiba a
demanda que os zaguers días fació a ixe tronco muerto, pero agora
tant vivo. Y asinas, en a cena, o fuego iluminaba as penas, o fuego
iluminaba as ilusions. A cena remató, a chera continaba sulsindo a
fusta viella d'a tronca afalagada.
Irués, se miró a la tronca, mientres se chitaba ta o leito,
mientres veyeba bailar a las flamas de a charada, mientres le
demandaba por zaguer vegada, “mama torna”.
O día de Nadal amaneixió con una luz blanca que se colaba por entre
as fresellas y reclixas de a puerta, y una rayada de luz despertó a
Irués ixe maitín frío pero luminoso. S'incorporó y veyó o calivo
de a tronca y o que quedaba d'o tizón encara rusient en o fogaril.
Con cierta ilusión y con a resignación que l'heba apercazau estas
dos zagueras lunas, se calzó y salió enta la carrera. En cruzar o
branquil o sol de o maitino l'encegó.
En que pisó sobre a rigola de a carrera os sonius de l'aldea
s'amortoron, con un silencio tobo, igual como en o bosque,
sobrenatural. Nomás una mormor que procedeba de o bosque de o lugar.
Irués s'encaminó enta part de a pardina. Luego s'adentró en a
selva, luego se veyó a solas y a mormor le rodió, como en a boira,
perdiu en un ambient uniforme y placentero, dica que una voz cada
vegada más clara y cercana le sansonió a l'oiu, “Irués, te
quiero”.
Su mai. Su mai heba tornau, en ixas se chiró y con glarimas
sobreixendo os uellos, samucando, Irués le contestó “Mama, te
quiero”. Su mai, con a peluquera roya a la que le faltaba o floco
de pelo tallau, con a ternura de a suya cara, s'acercó y se lo miró
fito-fito un atra vegada, una eternidat duró a uellada, a riseta,
dica que en un abrazo fundió Irués a suya cara entre o huembro y o
caixo de su mai, sentido-le decir con una mormor toba y calida
“Irués, amor mío, nunca te deixaré solo, perén t'acompanyaré
en as tuyas penas y en os tuyos goyos, por que yes a chisla de a vida
mía que contina viva, porque yes o mío nino, porque te quiero”.
Mientres Irués afogaba os suyos samucos con a risas que le surtiban
de o corazón, no sabendo si plorar u redir, mientres Irueś se'n
goyaba, escuitoron os trangos dandalosos d'un hombre.
Su pai heba seguiu os suyos pasos, con medrana , con preocupación, y
plegó en ixe momento tan especial en a calvera, veyendo a la suya
amada, a la mai de o suyo fillo, a la suya luna perdida, a la suya
estrela nueva, tant luminosa pa tanta muerte. Irués deseparó a suya
cara de a de su mai, limpiando-se os glarimons que le banyaban o
rostro, mirando-se a su pai, quan su mai se chiró, papa no podió
creyer-lo y cayó achenullau sobre a follarasca, prebando de
preguntar, prebando d'entender, mirando de trobar una explicación. A
figura vaporosa de a suya muller se l'acercó, le prenió a cara con
a man cucha, l'afalagó con ternura y le dició “Amor mío,
devanta, y besa-me, que a nueit ye larga y o día curto, besa-me y te
diré, te quiero y te diré adiós, Eneco” Asinas se metió en piet
abrazó a la suya muller y Eneco besó con ternura y efusividat a la
suya muller, baixo l'atenta mirada d'Irués, qui deixaba veyer una
alegría contenida en o rafe de os suyos labios. En habendo-se besau
os esposos, se deseparoron os suyos cuerpos y con as mans presas,
Eneco querió decir “Ixeya...”, pero Ixeya le demandó que
guarda-se silencio, con un cenyo imperceptible de os suyos labios.
Ella s'acachó y tendió o suyo brazo enta o suyo fillo, “Irués...”,
este le prenió a man y os tres acachaus en un abrazo se despidioron.
Ixeya les dició, totz os tres con os uellos zarraus, “...vos
quiero...” y devantando-se os tres de vez se miroron en una
sensación de felicidat plena, como flotando en l'aire mientres Ixeya
retaculaba a bonico eslizando a suyas mans baixo as mans de os suyos
hombres , de vez que se los miraba y repetindo “...vos quiero...”,
quan una luminaria provenient d'un sol fortal fació tranya por entre
as cocorozas de os arbols y enlucernó a hombre y nino, de vez que
sentiban abandonar o tocar de os suyos didos as chemas suavas y frias
d'Ixeya. Una volada amagó a luz de o sol y se trobón os dos solos
en o corazón de o bosque.
O silencio duró tot o día, duró bells quantos días, nomás una
chiqueta charrada unió a los pais ixe día de Nadal, en plegar ta la
cabanya. Irués s'acercó a o tizón encara calient, posó a suya man
sobre o carbón y dició “gracias”. Eneco veyó mientres
s'entraba en casa a o suyo fillo fer-le homenache a la tronca sulsida
por o fuego y entendió que a machia de o Nadal heba feito fruito, y
pasando a man suya por o pelo d'Irués dició “Le daremos as
gracias todas as anyadas, y le demandaremos que nos faga realidat os
nuestros suenios más puros, porque a suya calor nos alimenta y o
nuestro respeto le da la vida a o bosque, hue nos ha trayiu o millor
present posible, gracias Irués”
Fillo y pai, Irués y Eneco, remanioron bells minutos, mientres Eneco
preneba entre os suyos brazos os huembros d'o suyo fillo.
O sol se'n tornaba de a foscor, os días alargaban a suya durada, a
Penya Montanyesa s'iluminaba de bislai por un astro enchelebriu por a
frior, a vida se preparaba pa escomencipiar un nuevo ciclo.